کتاب چهارم:تاریخ ایران زمین از دورترین دوران تا سال ۶۲۸ میلادی

بخش نخست ـ پیدایش ایران


ایران و قوم یرانی
جایگاه سرزمین آریان بر جغرافیای جهانی، مهاجرتهای آریان، ایرانیان و ایران‌زمین، اساطیر ایرانی دربارۀ چه‌گونگی شکل گیری دین و سلطنت در ایران روزگاران دور
اقوام آریائی در چه زمانی از تاریخ و در کدام سرزمینها با هم می‌زیستند؟ هجرتهای قبایل آریائی در چه زمانی از تاریخ به طرف هندوستان و اروپا و به درون فلات ایران آغاز گردید؟ چرا فقط فلات ایران به قوم آریائی انتساب یافت و نام ایران‌زمین گرفت که به معنای سرزمین آریائیان بود؟ ایرانیان در زمانهای دور تاریخ چه دین و آئینی داشتند و عقاید دیني‌شان چگونه بود و خدایانشان چه نام داشتند؟

دانلود دانلود

زرتشت و دین ایرانی
زرتشت در چه زمانی و در کدام سرزمینی پرورش یافت؟ چرا زرتشت به بلخ در غرب تاجیکستان کنونی و شرق افغانستان کنونی هجرت کرد؟ تعالیم زرتشت چه بود و چگونه درمیان ایرانیان تبلیغ می‌شد؟ دین زرتشت چگونه در میان ایرانیان انتشار یافت؟
ظهور زرتشت، تعالیم زرتشت، فضایل ملکوتی در تعالیم زرتشت، اصول دین زرتشت، مرامنامه آئین زرتشت، انتشار آئین زرتشت


زرتشت می‌گوید:
اینک من می‌خواهم سخن بگویم. شما که نزدیک‌اید و شما که دورید، اگر خواهان تعلیم گرفتن‌اید گوش فرادهید و نیک بشنوید. اینک همۀ شما اینها را که من می‌گویم به‌خاطر بسپارید. از این‌پس بدآموزان و دروغ‌پردازان با فسادکاریهای گفتاری و عقیدتی‌شان زندگی مردم را به‌تباهی نتوانند کشید.

من دربارۀ آن دوگوهر همزادی سخن می‌گویم که در آغاز آفرینش پیدا شدند. آن‌یک که فضیلت بود به‌دیگری که دشمنش بود چنین گفت: «اندیشه و عقیده و آموزش و گفتار و رفتار و انفس و ارواح من و تو هیچ‌گاه با هم توافق نخواهند داشت».
من از چیزی سخن می‌گویم که اهورَمَزدا در این زندگی به‌من آموخته است. هرکه از شما آنچه را که من می‌اندیشم و اعلام می‌دارم به‌کار نبندد در زندگیش همچنان رنج خواهد کشید. من از چیزی سخن می‌گویم که برای زندگی بهترین چیز است… من از چیزی سخن می‌گویم که آن ذات اقدس به‌من یاد داده است، و آن همانا سخنی است که سعادت جاویدان را برای انسانهای میرنده دربر دارد. من دربارۀ آن ذاتی سخن می‌گویم که برترین ذات است، و او را می‌ستایم. من این سخن می‌گویم با کسانی‌که گوش شنوا دارند دربارۀ آنچه که انسان خردمند باید به‌خاطر بسپارد، و اَهورَ و وُهومِنَه را بستاید؛ می‌خواهم دربارۀ رحمتی که مشمول فروغ ایزدی است سخن بگویم ­آن رحمتی که شامل حال کسانی می‌شود که خردمندانه بیندیشند و راستی پیشه کنند. بشنوید با گوشهایتان بهترین چیزها را. به‌آنها با دیدگان روشن‌بینِ ذهنتان بنگرید تا پیش از آنکه فرجام بزرگ فرارسد هرکدامتان بتوانید تصمیم درست را در انتخاب میان دوراه اتخاذ کنید و راهی را برگزینید که سعادت و خوشبختی در آن نهفته است.

اینک آن دوگوهر نخستین که همزاد بودند و در درون انسان پدیدار شدند یکی بهترین و دیگری بد بود در پندار و گفتار و رفتار. و بین این‌دو آن‌کس که خردمند است راستی را برمی‌گزیند ولی آنکه نادان است چنین نمی‌کند. و چون این دوگوهر در آغاز به‌هم برآمدند، زندگی و مرگ را ایجاد کردند؛ سرانجام، بدترین حیات برای پیروان دروغ خواهد بود و بهترین منش برای پیروان راستی. از این دوگوهر آن‌یک که خواهان دروغ بود بدترین کردار را برگزید؛ وآنکه بهترین گوهر بود و از آسمانها جامۀ نستوهی بر تن داشت راستی را برگزید­ و چُنین‌اند همۀ کسانی‌که با کردار شایسته خواهان خشنودی اهورَمَزدا باشند. در میان این دوگوهرِ همزاد، دیوَها راستی را برنگزیدند، زیرا وقتی با هم شدند به‌هوس هوش‌رُبا مبتلا گشتند و بدترین پندار را برگزیدند، و خشمگینانه جمعیت آراستند تا جهان بشریت را به‌تباهی و فساد بکشانند.

پروردگارا! هم‌آنگاه که تو را در ضمیر واندیشۀ خویش درک کردم دانستم که آغاز و پایان همۀ هستی توئی. چون با دیدۀ دل به‌تو نگریستم تو را منشأ خیر مطلق (پدرِ وهومنه) یافتم. دانستم که تو آفریدگار روح هستی (گِئوش اُروَن) و دادار حقیقی و آفریدگار عدالت (اَرتَه) و داور کردارهای مردم جهان‌ای. دانستم که نیک‌اندیشی و نیک‌منشی (وهومنَه) را تو به‌کسانی عطا می‌کنی که در تلاش‌اند تا با کردارهای نیکشان تو را خشنود سازند.
پروردگارا! آن‌ روزِ فرخنده کی فراخواهد آمد که جهانیان به‌سوی راستی و پاکی روی آورند، و خیرخواهانِ رستگاری‌بخش با تعالیم بخردانۀ خویش مردم را به‌سوی سعادت و نیک‌فرجامی رهنمون شوند؟ نیک‌اندیشی (وُهومنَه) چه وقت به‌سوی همگان روی‌آور خواهد شد؟ پروردگارا! من یقین دارم که تو چنین روزی را خواهی آورد
دانلود دانلود

تاریخ ایران پیش از پیدایش پادشاهی ماد
تلاشی برای بازشناسی سلطنتهای کوچک محلی پیش از ماد
گوتی‌ها و لولوبی‌ها نیاکان لرهای کنونی، کاشی‌های ایرانی فاتحان میان‌رودان در هزاراۀ دوم پیش از مسیح،
تمدن عیلام (خوجیه) در خوزستان توسط قوم خوزی
پادشاهی مان‌نا (مغان) در آذربایجان- نخستین پادشاهی آذربایجان در تاریخ ماقبل ماد. تلاشی برای بازشناسی ریشه های قومی مردم باستانی منطقۀ آذربایجان و شمال رود ارس


دانلود دانلود

چه گونگی پادشاهی ماد در غرب فلات ایران
دیائوکو ـ فره ورتیش (بدایات تشکیل سلطنت در سرزمین ماد)
خشتریته بنیانگذار پادشاهی ماد (آزادسازی سرزمینهای ایرانی در غرب فلات ایران از سلطۀ آشوریها و تشکیل پادشاهی پهناور)


دانلود دانلود

چه‌گونگی تشکیل شاهنشاهی ماد (نخستین شاهنشاهی ادر تاریخ ایران)
هوخشتره بنیانگذار شاهنشاهی ایران در اواخر سدۀ هفتم پیش از مسیح
تصرف کشور آشور توسط هوخشتره
تصرف کشور ارمینیه توسط هوخشتره
نظام پادشاهی ماد در زمان هوخشتره
احتمال تدوین اوستا در زمان هوخشتره
اشتیاگ، آخرین پادشاه ماد
قبایل پارس و فرجام شاهنشاهی ماد

دانلود دانلود

بخش دوم ـ شاهنشاهی هخامنشی



کورش بزرگ،
نخستین تشکیل‌دهندۀ دولت فدرالی در تاریخ جهان، نخستین رهبر جهانی صادرکنندۀ منشور حقوق بشر و آزادی ادیان و عقاید در تاریخ جهان، بلندآوازه‌ترین رهبر محبوب همۀ اقوام خاورمیانه در جهان باستان، اثرگذارترین شخصیت تمدن‌ساز در تاریخ جهان، مهرورزترین سیاست‌مرد در تاریخ جهان، بزرگترین خدمتگزار بشریت در جهان باستان
تسخیر کشور لیدیا توسط کوروش بزرگ، اوضاع میان‌رودان در زمان به سلطنت نشستن کوروش بزرگ ـ تسخیر امپراتوری بابل توسط کوروش بزرگ، شخصیت کورش بزرگ به گواهی اسناد تاریخی
نوشته‌های یونانیان در باره‌ی کورش بزرگ ـ نوشته‌های تورات و انبیای یهود درباره‌ی کورش بزرگ ـ نوشته‌های کاهنان بابلی در باره‌ی کورش بزرگ ـ لوح معروف به حقوق بشر که کورش بزرگ در بابل صادر کرد

دانلود دانلود

کمبوجیه و تصرف مصر
اوضاع کشور مصر فرعونی در زمان کوروش بزرگ، کشور فرعونی مصر چگونه به تصرف ایرانیان در آمد؟ فرجام آخرین فرعون مصر چگونه بود؟ کاهنان مصری درباره‌ی کمبوجیه چگونه قضاوت کرده و چه نوشته‌اند؟ گائوماتا که بود؟ آیا داستان کودتای گائوماتا حقیقت دارد؟ داستان بردیا و گاؤماته (بردیای دروغین) و فرجام کامبوجیه و فرزندان کوروش بزرگ.
هرودوت می‌نویسد که رسم شاهنشاهان ایران در همه‌جا چنان بود که شاهِ شکستخورده یا یکی از فرزندان یا نزدیکانِ او را به‌سلطنتِ کشوری می‌گماشتند که گشوده بودند؛ این رسمی بود که آنها در همه‌جا اعمال می‌کردند، و کام‌بوجیه به‌همین‌سبب پسام‌مِتیخ را نزد خود نگاه داشت تا سلطنت مصر را به‌او برگردانَد.
کام‌بوجیه در مصر دست به‌اصلاحاتی زد که به‌نفع مردم ولی به‌زیان معابد و کاهنان بود. در پاپیروسی که در کتابخانۀ ملی پاریس نگهداری می‌شود یکی از دستورالعملهای کابوجیه برای اصلاح حال رعایای مصر را چنین می‌خوانیم:
«گوسفندانی که مردم به معابدِ خدایان می‌داده‌اند اکنون فقط نیمی از آنچه پیشترها می‌دادند بدهند، ولی ماکیان (مرغ و خروس و غاز و امثال آنها) به‌هیچوجه نباید داده شود. خودِ کاهنان می‌توانند برای خودشان غاز و ماکیان پرورش دهند.»

کاهن بزرگ مصر نوشته: «من از کام‌بوجیه پادشاه مصر علیا و سفلی تقاضا کردم که آسیائیانی را که معبد نیت را اشغال کرده بودند از نیت براند تا این معبد ازنو به‌تقدس پیشین برگردد... آنها به‌فرمان شاه از نیت رانده شدند و خانه‌هائی که در آن ساخته بودند را خراب کردند.… شاه دستور داد معبد را شستشو و تطهیر کنند و خدمتکاران معبد به‌معبد بازگردند. شاه دستور داد تا همان‌گونه که پیشترها معمول بوده به‌معبد نیت که مادر همۀ خدایان بزرگی است که در سائیس‌اند نثاری بفرستند و قربانی بدهند، و همان‌گونه که از قدیم جشن می‌گرفتند جشن گرفته شود. از آن‌جهت شاه امر کرد که جشن بگیرند که من عظمت سائیس را برای او بیان کرده گفتم که این شهر مقر خدایان است و خدایان در این شهر برای ابد بر تخت خدایی آرمیده‌اند. وقتی کام‌بوجیه شاه مصر علیا و سفلی به‌سائیس آمد به‌معبد نیت رفت و درمقابل عظمت نیت که بزرگ‌تر از همه است به‌خاک افتاد، چنانکه فرعونان به‌خاک می‌افتادند. او مثل همۀ فرعونان به‌افتخار نیت بزرگ، مادر خدایان که در سائیس جا دارند قربانیهای بزرگ از همه‌گونه انجام داد.»


دانلود دانلود

داریوش بزرگ
جنگهای داریوش بزرگ با رقیبان قدرت
اقدامات داریوش بزرگ در مصر، حفر ترعۀ اتصال میان دریای سرخ و دریای مدیترانه در مصر، تسخیر سرزمینهای اروپایی توسط داریوش بزرگ، فتوحات داریوش بزرگ در هندوستان
شخصیت داریوش بزرگ و جهانداری او

نوشته‌ئی که داریوش بزرگ به‌مناسبت حفر کانال اتصال دریای سرخ به‌دریای مدیترانه به‌سه‌زبانِ پارسی و آرامی و مصری از خود برجای نهاده بوده توسط باستانشناسان در ناحیۀ غربی کانال سوئز کشف شده است. متن پارسی این کتیبه که کوتاهتر از متنِ مصری است چنین است:
«خدای بزرگ است اهورَمَزدا، که آسمانها را آفرید، که این سرزمینها را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که پادشاهی این سرزمین پهناور که دارای اسبان خوب و مردم خوب است را به‌داریوش سپرد. من داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای با مردمان گوناگون، شاهِ سرزمینهای پهناور، پسرِ ویشت‌اَسپَه، هخامنشی [هستم]. داریوش شاه گوید: من پارسی‌ام، مصر را گرفتم، سپس دستور دادم تا این ترعه را در میان رودخانۀ پیراؤ و دریای پارس حفر کردند تا کشتیها بتوانند از مصر به‌سوی پارس بروند. این آرزوی بزرگ من برآورده شد.»

کاهنان مصری در سندی که از خود برجای نهاده‌اند خشنودی مردم مصر از داریوش را چنین بیان داشته‌اند:
«داریوش که زادۀ نیت (مادرِ زمین) و متولی سائیس (معبد مادرِ خدایان مصری) است کارهائی را که خدا به‌ارادۀ خویش آغاز کرده بود به‌انجام رساند (یعنی هرچه در مصر کرد، همان بود که خواست خدا بود).… وقتی او در شکم مادرش بود نیت وی‌را فرزند خویش دانست،… دست خود را با کمان به‌سویش برد تا دشمنانِ وی‌را براندازد، همان‌گونه که برای فرزند خودش رع کرده بود.… او نیرومند است و دشمنانش را در همۀ سرزمینها نابود می‌کند. شاه مصر عُلیا و مصر سُفلی داریوش، که تا ابد جاوید بماناد، شاه بزرگ، پسر ویشت‌اَسپَه هخامنشی، پسر او (یعنی پسر نیت) است، و نیرومند و جهان‌گیر است. مردم سرزمینهای دور با هدایای خود رو به‌سویش می‌آورند و برایش خدمت می‌کنند»

کاهن بزرگ مصر که رئیس مدارس پزشکی مصر بوده دربارۀ داریوشچنین نوشته است:
شاهنشاه داریوش، شاهِ همۀ کشورهای بیگانه، شاه مصر عُلیا و سُفلی وقتی در شوش بود به‌من فرمان داد که به‌مصر برگردم و تأسیسات حیات‌بخش پزشکی مصر را نوسازی کنم. … آن‌گونه که شاهنشاه فرمان داده بود مأموران شاهنشاه مرا از این‌زمین به‌آن زمین بردند تا به مصر رساندند. هرچه شاهنشاه دستور داده بود را انجام دادم. کارمندان را به‌خدمت گرفتم همه از خاندانهای سرشناس نه از مردم عادی. آنها را زیر دستِ کاردانان و استادان گماشتم تا پیشۀ پزشکی فراگیرند. فرمان شاهنشاه چنین بود که باید همه چیزهای شایسته و بایسته به‌آنها تحویل داده شود تا پیشۀ خود را به‌خوبی انجام دهند. من هرچه لازم بود و هر ابزاری که پیشترها در کتابها مقرر شده بود را در اختیار آنها گذاشتم. شاهنشاه چنین دستور داده بود، زیرا به‌فضیلت این علم واقف بود. او می‌خواست که بیماران شفا یابند. او اراده کرده بود که ذکر خدایان را جاوید سازد، معابد را آباد بدارد، جشنها و اعیاد دینی با شکوه بسیار برگزار شود.


دانلود دانلود

تئوری سیاسی شاهنشاهی
چگونه شاهنشاهان ایران دولت را از حالت دینی بیرون آورده دنیائی کردند؟ شاهنشاهی هخامنشی نخستین دولتی که دین را از دولت جدا کرد و یک حاکیمت مبتنی بر آزادی همه ادیان و مذاهب و عقاید جهانی تشکیل داد

دانلود دانلود

خشیارشا و یونانیان
داستان جنگ ماراتون در زمان داریوش بزرگ، داستان جنگ سالامیس در زمان خشیارشا
آیا داستان شکست خشیارشا در برابر آتن حقیقت دارد؟
اوضاع یونان اروپایی در زمان داریوش و خشیارشا چه گونه بود؟
چرا یونانیان در دوران داریوش بزرگ و خشیارشا آنقدر شیفته‌ی ایران و ایرانیان شده بودند؟
روابط دولت ایران با یونیانیان در زمان داریوش بزرگ و خشیارشا چگونه بود؟ یونان در آن زمان چه وضعی داشت؟


دانلود دانلود

جانشینان خشیارشا
اردشیر اول یا اردشیر درازدست، خشیارشا دوم و داریوش دوم، اردشیر دوم و شورش کوروش کهتر، داستان بازگشت ده هزار مزدور یونانی از ایران به یونان به نوشته گزینوفون، شخصیت اردشیر اول به گواهی مورخان یونانی
روابط دولت ایران با کشورهای تابعه در دوران اردشیر درازدست ـ روابط دولت ایران با یونانیان در زمان ارردشیر درازدست ـ خشیارشا دوم و داریوش دوم


دانلود دانلود

آخرین شکوه تاریخی شاهنشاهی هخامنشی
اردشیر سوم و سرکوب شورش فینیقیه و مصر، وابستگی یونان اروپایی به ایران در زمان اردشیر سوم
کودتای خونین اقتدارگرایان هخامنشی، روی کار آمدن داریوش سوم، آغاز فروپاشی شاهنشاهی هخامنشی


دانلود دانلود

داستانهای کتیسیاس دروغین در باره تاریخ ایران
رفتن به ایران، دیدن ایران و مردم ایران، و آشنایی با فرهنگ و تمدنِ ایرانی، در آن‌ روزگار برای نخبگانِ جهان از جمله نخبگانِ یونان افتخارآفرین بوده است. کسی‌که ایران را می‌دیده با تمدن و فرهنگ عظیمی آشنا می‌شده و افتخار می‌کرده که جهان را دیده است. و هرکدام از بزرگان جهان که ایران و پایتختِ غربیِ ایران ­شوش­ را ندیده بود چنان بود که جهان را ندیده است. لذا بسیاری از یونانیانی که ایران را ندیده بودند ولی مدتی از یونان دور افتاده بودند نیز در بازگشت به‌وطنشان ادعا می‌کردند که به‌ایران رفته و در فلان‌جا خدمت می‌کرده‌اند؛ و ضمن این ادعا داستانهائی که می‌گفتند دیده‌ها و شنیده‌هایشان است را برای دیگران بازمی‌گفتند و از این‌راه کسب نام و نان می‌کردند.

ایران‌شناسان غربی نمی‌خواهند که دروغین بودن این کتیسیاس و شیاد بودنِ او را بپذیرند، و درعینِ حالی که بر دروغ‌پرداز بودنِ او اتفاق نظر دارند، او را همان کتیسیاس می‌دانند که در زمان سلطنت داریوش دوم و اوائلِ سلطنت اردشیر دوم برای مدت ۱۷ سال در شوش خدمت کرده بوده است. و نمی‌خواهند توجه داشته باشند که داستانهائی که او ادعا کرده به‌چشم دیده است یک دوران هفتاد ساله را دربر می‌گیرد. او از آخرین روزهای سلطنت اردشیر دوم و اوایل سلطنت اردشیر سوم نیز سخن گفته است، و انگار که بیش از هفتاد سال در درون دربار ایران بوده و از همۀ رخدادهای نهانی دربار در این سالها اطلاع داشته است. تاریخ‌نگارن غربی در زمان به‌جای آنکه در ادعای کتیسیاس بودنِ این مرد شک کنند، می‌گویند که کتیسیاس اطلاعات بسیاری دربارۀ ایران داشته ولی نمی‌خواسته که حقایق را بنویسد بلکه به‌خاطر ضدیتی که با هرودوت داشته این جعلیات را درست کرده و پراکنده تا هرودوت را از اعتبار بیندازد.


دانلود دانلود

افسانه فوریم (داستان استر و مردخای) در تورات یهودیان
در زمان اَحشَویروش، همان اَحشَویروش که از هند تا حبش بر صد و بیست و هفت ولایت سلطنت می‌کرد، در آن ایام در حینی که اَحشَویروش پادشاه برکرسی سلطنت خویش در دارالسلطنۀ شوش نشسته بود، در سال سوم از سلطنتش ضیافتی برای جمیع سروران و خادمان خود برپا نمود و بزرگان پارس و ماد از امرا و سرورانِ ولایتها به‌حضور او بودند. پس مدت مدید صد و هشتاد روز توانگری جلال سلطنت خویش و مجد و عظمت خود را جلوه می‌داد. پس از انقضای آن روزها پادشاه برای همۀ کسانی‌که در دارالسلطنۀ شوش از کهتر و مهتر یافت شدند مهمانی هفت‌روزه در ساختمان باغ قصر پادشاه برپا نمود. پرده‌ها از کتان سفید و لاجورد با ریسمانهای سفید و ارغوان در حله‌های نقره بر ستونهای مرمرِ سفید آویخته و تختهای طلا و نقره بر سنگ‌فرشی از سنگ سماق و مرمر سفید و مرمر سیاه بود. و آشامیدن از ظرفهای طلا بود و ظرفها را اشکال مختلف بود و شرابهای ملوکانه برحسب کرم پادشاه فراوان بود. و آشامیدن برحسب قانون بود که کسی برکسی تکلف نمی‌نمود، زیرا پادشاه دربارۀ همۀ بزرگان خانه‌اش چنین فرموده بود که هرکس موافق میل خود رفتار نماید. شهبانو وَشتی نیز ضیافتی برای زنان خانۀ شاهیِ اَحشَویروش پادشاه برپا کرد


دانلود دانلود

بخش سوم ـ هلني‌ها در ایران



اسکندر مقدونی
جنگ سرنوشت‌ساز ایسوس و پیروزی بزرگ اسکندر در آن
سقوط شام و فلسطین و مصر به دست اسکندر
شکست بزرگ داریوش سوم از اسنکندر در جنگ گائوگمل
برافتادن شاهنشاهی هخامنشی
سقوط بابل و شوش ـ سقوط استخر و به‌آتش کشیده شدن تخت جمشید ـ پیشروی اسکندر در شرق ایران ـ طرح ترور اسکندر توسط سربازان یونانی مخالف خدائی او ـ جنایتهای اسکندر در شرق یران ـ فتح سرزمینهای ایرانی در هندوستان توسط اسکندر ـ بر تخت نشینی اسکندر در پاسارگاد ـ ازدواج اسکندر با روشنک و ازدواج افسران یونانی با دوشیزگان ایرانی ـ مرگ اسکندر در کنار بابل

دانلود دانلود

خاورمیانه بعد از اسکندر
جنگهای بیست و دو ساله‌ی سرداران مقدونی در خاورمیانه
تشکیل سلطنت نیم‌بند سلوکی در ایران و سوریه

دانلود دانلود

بخش چهارم ـ شاهنشاهی پارتیان



تشکیل سلطنت در پارت
نخستین شاهان پارتی ـ مهرداد اول ـ فرهاد دوم ـ مهرداد بزرگ
پایان دادن به دوران تاخت و تاز یوناني‌ها و مقدوني‌ها در ایران
انسان‌دوستی شاهنشاهان پارتی و نیک‌رفتاری‌شان با یوناني‌های ساکن یران

دانلود دانلود

جنگهای ایران و روم در زمان پارتیان
شکستهای پیاپی تلاشهای تجاوزکارانه‌ی رومیان بری دست‌اندازی به درون ارمنستان و عراق در دوران پادشاهان یادشده- اوضاع ارمنستان در زمان شاهنشاهای پارتیان- اوضاع میان رودان در زمان شاهنشاهی پارتیان
پی‌گیری رخدادهای شاهنشاهی پارتیان تا آخرین سالهای شاهنشاهی آنها


دانلود دانلود

بخش پنجم ـ نقش تمدن ایران باستان در خاورمیانه



ویژگیهای فرهنگ ایران باستان و نقش آن در تمدن‌سازی
نگاهی به سنتها و ارزشهای فرهنگی تمدنی ایرانیان باستان

از ویژگیهای فرهنگ ایرانی آن بود که هیچ انسانی دارای تقدس شمرده نمی‌شد، بلکه تقدس خاص خدا و ایَزدان و فضایل ملکوتیِ هفتگانه بود که ضمن سخن از زرتشت شاختیم. به همین سبب بوده که در تمام دوران هخامنشی و پارتی و ساسانی هیچ زیارتگاهی برای هیچ انسانی، نه برای مغان و نه آتَروَنان و نه هیربدان، ساخته نشد. و از همین‌رو است که واژه‌هائی معادل «عصمت» و همچنین «زیارت» به مفهوم مذهبیش (زیارت به‌مفهومی که ما پس از مسلمانی‌مان شناخته‌ایم) در زبان ایرانی ساخته نشده است. و از آنجائی که در فرهنگ ایرانی هیچ انسانی در هر مقامی که باشد دارای تقدس و عصمت نیست، عقیده به اینکه انسان بتواند واسطه و شفیع میان انسان و خدا شود نیز در فرهنگ ایرانی وجود نداشت. زرتشت نیز واسطۀ میان انسانها و خدا شمرده نمی‌شد بلکه آموزگاری بود که نیک‌بودن و نیک‌زیستن را به انسانها آموخته بود. انبیای قوم سامی هم در حیاتشان و هم همیشه پس از مرگشان واسطه‌های میان خدا و مریدان خویش شمرده می‌شدند، و مریدانشان به‌اندازۀ فرمانهائی که برای انبیاء و جانشینانِ انبیاء می‌بردند و به‌اندازه‌ئی که به معبد خدمت می‌کردند و ثمرۀ تلاش و کارشان را به عنوان زکات و صدقات به متولیان معبد می‌دادند انتظار داشتند که انبیاء و رهبران دینشان در زندگی‌شان و حتی پس از مرگشان برایشان نزد خدایشان وساطت کنند (شفیع بشوند) تا خدا از خطاهایشان درگذرد؛ یعنی مردگان نیز واسطه میان انسان و خدا بودند. اما در دین ایرانی هیچ‌گاه چنین باوری دربارۀ انسانهای زنده و مرده شکل نگرفت.

از دیگر ویژگی فرهنگ ایرانی آن بود که هیچ‌کدام از عیدهای ایرانی با برگزاری مراسم برای هیچ انسانی در ارتباط نبود بلکه هرکدام از عیدها (نوروزِ کوچک که اکنون نوروز گوئیم، نوروز بزرگ که اکنون سیزده‌ به‌در گوئیم، مهرگان، سده، و جشنی که اکنون چارشنبه سوران گوئیم) مراسمی بود که برای پیوند با طبیعت برگزار می‌شد و مستقیماً با تحولات طبیعی در ارتباط بود. دین ایرانی به‌ شادزیستی بهای بسیار داده بود، و از این‌رو عید ایرانی نه مراسم عبادی بلکه سور و سرود و رقص دسته‌جمعی بود و جشنهایش مراسم شادی و سور و ستایش زیبایی‌ها بود. در فرهنگ ایرانی نه برای بزرگداشت انسانها ­حتی زرتشت­ مراسم دینی برگزار می‌شد و نه برای هیچ‌کدام از شخصیتهای دیگر. این از آن‌رو بود که ایرانی برای هیچ انسانی تقدس و عصمت قائل نبود تا به‌خاطرش مراسم دینی برپا کند. ایرانی برای طبیعت جشن برپا می‌کرد و همراه با طبیعت ابراز شادی و سرور می‌نمود.

نماز نیز در دین ایرانی نه همچون نمازِ ادیان سامی ستایش پیامبرشاه و انسانهای مدعیِ‌ نمایندگیِ خدا و ستایش اعضای خانوادۀ پیامبرشاه، و نه دعا و تضرع و ابراز خواری و ذلت در حضور خدا به‌خاطر جلب ترحم خدای جبّار، بلکه ستایش ارزشها و پدیده‌های سومند بود که جلوه‌های عینیِ رحمت آفریدگار شمرده می‌شدند. به‌عبارتِ دیگر، نماز در دین ایرانی مجموعه‌ئی از سرودهای ستایشِ ارزشها و پدیده‌هائی بود که در خدمت سعادت بشر بودند؛ و در میان اینها سپنتَە‌مَنیو و وهومنَه و اَرتَه از مقام والائی برخوردار بودند و در نمازها بیشتر از همه مورد ستایش قرار می‌گرفتند، به‌علاوه مهر و ناهید و باران و آبِ جاری و کشتزار و زمینِ بارور و ستورانِ سودمند و مادران و زنان ستایش می‌شدند؛ و این‌را در گفتار زرتشت دیدیم. به‌عبارت دیگر، آنچه نماز در دین ایرانی را تشکیل می‌داد سرود تلقین به‌خود برای همسان شدن با همۀ آفریدگان سودمند و خدمت‌رسان به بشریت بود. این نیایشها به‌انسان می‌آموزد که هر فردی چنانچه از این فضایل پیروی کند و اینها را در درون خویشتن بپرورد و خودیشتن را با آنها همسان سازد خواهد توانست که به‌بلندترین مرحله از تکامل انسانی رسیده خداگونه شود، و در این‌باره هیچ تفاوتی میان انسانها وجود ندارد.

دانلود دانلود

تأثیر فرهنگ ایرانی و نقش آن در پرداختن عقاید دینی خاورمیانه
تمدن هخامنشی با تکیه بر تعالیم زرتشت چه گونه عقاید و باورهای مردم جهان باستان را تحول بخشید و رشد داد ـ مقایسه ی ادیان سامی با دین ایرانی

دستور خدای اسرائیل به موسا دربارۀ بومیان فلسطینی که قرار بود کشورشان را یهودان بگیرند:
«چون ایشان به‌یاری یهوه تسلیم تو گردند و ایشان را مغلوب سازی، همه‌شان را بکلی هلاک کن؛ نه با آنها پیمانی ببند و نه به‌آنها ترحم نما.… مذبح‌هایشان را منهدم سازید، تمثالهایشان را بشکنید، معابدشان را ویران کنید، و بتهایشان را در آتش بسوزانید. شما تنها قومی هستید که از میان اقوام جهان برگزیده شده‌اید تا قوم خاص یهوه باشید.»
«ساکنان آن شهر را به‌دُم شمشیر بکُش، کلیۀ جانوران آن شهر را هلاک کن، اموال شهر را از خانه‌ها بیرون آور و در کوچه‌ها ریز، آنگاه شهر را با کلیۀ اموال و چارپایان و خانه‌ها برای خشنودی خدایت یهوه به‌آتش بکش تا از صحنۀ روزگار محو شود.»


دانلود دانلود

بخش ششم ـ شاهنشاهی ساسانی


تشکیل شاهنشاهی ساسانی توسط اردشیر پاپکان
پیدا آمدن اردشیر پاپکان در پارس و برنامه‌های او برای احیای شکوه ایران و ایرانی
براندازی پادشاهی درحال احتضار پارتیان توسط اردشیر بابکان
تشکیل شاهنشاهی بزرگ پارسی
اقدامات اصلاحی و عمرانی و دینی و سیاسی اجتماعی اردشیر بابکان در کشور
اردشیر بابکان گفه: «دین و دولت دو همزادند که هیچ‌کدام از دیگری بی‌نیاز نتواند شد. دین شالودۀ دولت است و دولت نگهبان دین. این یک اگر شالوده نداشته باشد فرو خواهد ریخت، و آن یک اگر نگاهبان نداشته باشد از میان خواهد رفت»
از آنجا که شادزیستی یکی از پایه‌های اساسی دین مزدایَسنَه بود و بزم شادی و ساز و آواز و رقص از جملۀ کارهای نیکی شمرده می‌شد که باعث خشنودی خدا است، اردشیر بابکان در ترتیباتی که وضع کرد مقرر نمود که پنج‌روزِ هفته برای کشورداری و کار و فعالیت باشد ‌و دو روزش برای بزمِ شادی و می‌گساری و خوش‌گذرانی.

دانلود دانلود

شاپور اول
جنگهای ایران و روم در زمان شاپور اول و شکستهای رومیان تجاوزکار
قیصر فیلیپ (معروف به‌فیلیپ عرب) در سال ۲۴۳ از کت‌پتوکه به ارمنستان لشکرکشی کرد. شاپور برای دفاع از ارمنستان به‌جنگ قیصر شتافت. قیصر به‌سختی شکست یافت. شاپور وی‌را اسیر و غرامت جنگی بر او تحمیل کرد و مجبور به‌انعقادِ معاهدۀ صلحی کرد که طبق آن دولت روم تعهد می‌سپرد که در آینده متعرض مرزهای ایران نشود. دولت روم همچنین در این معاهده پذیرفت که ارمنستان یک شهریاریِ خودمختارِ تابع ایران است (سال ۳۴۴م).
ولی این معاهده مثل همۀ معاهده‌های نقض‌شدۀ گذشته در اثر نقض‌پیمان دولت روم چندان دوام نیافت. قیصر والیریانوس درسال ۲۵۹م به‌میان‌رودان لشکر کشید. شاپور در این‌زمان در شرق کشور درگیر فرونشاندن شورشی بود که تورانیانِ جنوب افغانستان کنونی (پختونها) به‌راه افکنده بودند. رومیانْ میان‌رودان را گرفتند و گویا در خوزستان نیز پیشروی کردند و شهر گوَندشاپور (جندی‌شاپور) را تخریب کردند. شاپور پس از آرام کردنِ شرق کشور به‌مقابلۀ تجاوزگران شتافت، قیصر را در میان‌رودان شکست داده اسیر کرد، سپاهیان رومی از میان‌رودان گریختند، و شاپور آنها را تعقیب کرده در شام پیش‌روی کرد؛ انتاکیه که پایتخت شرقی امپراتوری روم بود را گرفت، سپس به‌درون اناتولی پیش‌روی کرده کت‌پتوکَه را گرفت تا احتمالِ لشکرکشی متقابل رومیان از اناتولی و کت‌پتوکه به‌ارمنستان را ازمیان برداشته باشد.
بازگشت شکوه ایران در زمان شاپور اول


دانلود دانلود

احیای فکر دینی در ایران و ظهور مانی پیامبر تبلیغ‌گر رنج‌کشی و محرومیت
مانی در روز ۲۵ فروردین‌ماه سال 215م در سرزمینِ بابل در یک خانوادۀ اهل یکی از روستاهای منطقۀ آرامی‌نشین کسکر (اکنون واسط در جنوب عراق) متولد شد. ما نمی‌دانیم که پدر و مادر مانی چه نامی به‌او داده بوده‌اند. «مانی حَیّا» صفتی است که خود مانی پس از بعثتش برای خودش تعیین کرده بوده و عبارتی است آرامی به‌معنای «کشتی زندگانی» (به‌عربی: سَفینَةُ الحَیاة).
مانی پیش از آنکه به ۱۲ سالگی رسیده باشد سه بار به معراج برده شد. در سن ۱۲ سالگی نخستین بار فرشتۀ وحی به نزدش آمد. چون به ۲۴ سالگی رسید نخستین پیام آسمان برای آغاز رسالتش را دریافت کرد (سال ۲۳۹م). آن‌گونه که خودش بعدها نوشته، فرشتۀ وحی به‌نزدش آمده به‌او گفت: «سلام بر تو، ای مانی از من و از پروردگار که مرا به‌نزد تو فرستاده است. او که «وَررَوان بَغ‌اِستَه» (روح اعلی و خدای حقیقی) است تو را برای تبلیغ رسالتْ برگزیده و این مأموریت را به‌تو سپرده است. او به‌تو فرمان می‌دهد که رسالت خویش را آشکار سازی و نوید حق را به‌مردم برسانی، و در این راه هرچه در توان داری به‌کار ببندی.»
پرکاریِ مانی در بیان تعالیمش، بیان مسحورکننده‌اش، قدرتش در اقناع، و قدرتش در سازماندهی پیروان که از نوشته‌های سنتی پیدا است مطالعه‌گر را حقیقتًا به‌شگفتی می‌اندازد.
تعالیم مانی ـ تشکیلات مانوی ـ تأثیر دین مانی در افکار دینی مردم خاورمیانه
دین مانی در سدۀ چهارم مسیحی از حد ترکستان چین تا شمال آفریقا و از اناتولی تا اسپانیا گسترده بود. در ایتالیا و کشور گال (فرانسه) پیروان مانی در همه‌جا گسترده بودند. در مصر به دین سراسری تبدیل شده بود. در کشور توران (شامل کویته و خضدار در پاکستان کنونی) دین رسمی بود، و به‌زودی در کشور اویغور (غرب چین) تبدیل به‌آئین سلطنتی و رسمی شد.

دانلود دانلود

قدرت‌گیری فقیهان در ایران، و نابسامانی سیاسی در کشور
طبقۀ نوظهور مغان پس از شاپور اول تبدیل به یک کاستِ اقتدارطلب و سلطه‌جو شد. مغان با تشکیلات تارِعنکبوتی‌ئی که در سراسر کشور ایجاد کرده بودند چنان نفوذ و سلطه‌ئی یافتند که دستگاه سلطه‌شان کمتر از دستگاه سلطنت ساسانی نبود. آنها خودشان را جانشینان خدا در کشور پنداشتند و برآن شدند که خواسته‌های خودشان را به‌عنوان ارادۀ خدا بر مردم تحمیل کنند. آنها در عین برخورداری از درآمدهای موقوفاتی که به‌امر اردشیر و شاپور در اختیار آذرگاهها قرار گرفت، به‌فکر افتادند که با استفاده از این فرصت تاریخیْ راههای درآمد بیشتری را نیز بیابند. دومین راه درآمد برای این طبقه ۔علاوه بر درآمد موقوفات۔ نذورات و صدقاتی بود که مغان برای حصول آنها چاره‌هائی ابداع کردند و مردم ساده‌اندیش را برآن داشتند که به‌عناوین گوناگون بخشهائی از درآمدهایشان را با طیب خاطر به‌آذرگاه ۔و در حقیقت به‌مغان۔ بپردازند. مغان با شگردهای خاصی که مخصوص متولیانِ همۀ ادیان تاریخ برای بهره‌کشی از توده‌های عامی است، یک سلسله احکام شرعی وضع کردند که مردم را وامی‌داشت تا برای پاک شدن از گناهانشان هرگاه و بی‌گاه مبالغی را تحت نام کفاره‌های گوناگونی که مغان مقرر کرده بودند به‌آذرگاه تقدیم دارند. دو نسل پس از اردشیر بابکان، تشکیلات مغان، با قدرت بسیار زیاد و برخوردار از امتیازات مادی و نفوذ معنوی فوق‌العاده در کشور، حالت یک دولت در دولت را داشت و در موازات خاندان حکومتگر ساسانی سرنوشت جامعه را در چنگال گرفته بود. با افتادن سرپرستیِ دستگاه دینی کشور به‌دست مؤبد کرتیر ۔که انحصارطلب‌ترین و اقتدارگراترین فقیه تاریخ ساسانی است۔ امتیازات طبقۀ مغان به‌بیشترین حد خود رسید؛ و چنانکه کرتیر در سنگنبشته‌اش تصریح می‌کند، اقدامات او همه‌گونه رفاه و قدرت را برای مغان به‌ارمغان آورد و راههای درآمدهای سرشاری را بر رویشان گشود. سیاستهای انحصارگرایانۀ مذهبیِ کرتیر باعث اختلافات شدید در میان ایرانیان شد و دولت را تضعیف کرد و جنگهای ایران و روم را به‌راه انداخت که خسارتهای بسیاری برای کشور به‌دنبال آورد، و آمیدا و حران و نصیبین توسط رومیان اشغال شد و تا زمان روی کار آمدن شاپور دوم در اشغال رومیان ماند.
تدوین فقه رسمی در یران
نقش اردوی راج مؤبد در تدوین فقه رسمی ـ نگاهی به اردوی راج نامه



دانلود دانلود

شاپور دوم (شاپور ذوالأکتاف)
جنگهای دلیرانه و جانبازانه‌ی شاپور دوم با رومیان در دفاع از مرزهای کشور و شکستهای رومیان متجاوز در آمیدا و نصیبین
سرکوب قبایل عرب که در تلاش ورود به درون سرزمینهای عراق بودند

یادداشتهای یک وقایع‌نگار دربار روم از دیده‌های شخصش درباره رشادتهای شاپور دوم در راه شکو بخشیدن به ایران و ایرانی:
«شاپور در نزدیکی شهر از سپاهیانش جدا شد و در حالی‌که نگهبانانش اورا همراهی می‌کردند، سواره در آرامش کامل و اعتماد به‌نفس عجیبی به‌سوی دروازۀ شهر به‌راه افتاد. او بی‌باکانه، چندان به‌دروازه نزدیک شد که خطوط چهره‌اش را ما می‌توانستیم تشخیص بدهیم. به‌یک‌باره تیرها و زوبینها از این‌سو توسط مدافعان شهر از فراز برجها برسرش باریدن گرفت، و اگر ابری از گرد و غبار وی‌را از نظر تیراندازان نپوشانده بود حتمًا از پا درمی‌آمد. فقط ردایش را پیکان از هم دراند، و او و همراهانش با همان آرامشی که به‌شهر نزدیک شده بودند به‌لشکرگاه برگشتند.»
«شاپور گرچه خودش مجبور نبود که بجنگد ولی پیشاپیش همه می‌جنگید و از هیچ خطری نمی‌هراسید. او مثل یک سرباز در پیشاپیش سپاهیانش می‌جنگید. رومیان باران تیرهایشان را به‌سوی او گشودند. بسیاری از افراد پیرامون او از پا درآمدند، ولی تیری به‌او اصابت نکرد. او از این صف به‌آن صف می‌رفت و سربازانش را تشویق می‌کرد، بدون آنکه باران تیرهای ما یا دیدن آن‌همه کشتگان در او اثری بگذارد و ارادۀ او را سست کند یا او را از مرگ بهراساند. آن‌روز نیز نبردها تا پاسی از شب ادامه داشت. روز بعد، هنوز خورشید برندمیده، شاپور با روحیه‌ئی پر از خشم و کینه، سپاهیانش را با فریادهایش آمادۀ نبرد کرد»

دربارۀ رفتار شاپور دوم با اسیران جنگی، مارسلینوس با شگفتی بسیار می‌نویسد که ایرانیان نه به‌زنانِ‌ رومیان تجاوز می‌کردند، نه اسیران رومی را می‌کشتند، و نه تصمیم داشتند که کسی از آنها را برده کرده دربازارها بفروشند. او از زنِ اسیرشدۀ یک افسر بلندپایه به‌نام گروگاسیوس سخن می‌گوید که در زیبائیش زبان‌زد بود، و شوهرش مشاور امپراتور بود، و با شگفتی می‌نویسد که شاپور وقتی او را دید به‌او دلداری داد که ما نه با تو و نه با شوهرت رفتار ناپسند نخواهیم داشت، بلکه تو را با زنان دیگر به‌ایران خواهیم برد و به‌شوهرانتان تحویل خواهیم داد. و می‌افزاید که شاپور به سپاهیانش دستور داد که مبادا نسبت به زنان اسیرشده بی‌احترامی نمایند، و دستور داد که زنان را آزاد بگذارند تا مراسم دینی‌شان را انجام دهند. همچنین می‌نویسد که گروگاسیوس چونکه عاشق زنش بود پس از آن به‌ایران رفته به‌حضور شاپور رسید، شاپور او را مورد نوازش قرار داد، زنش را به‌او برگرداند، و به‌او پیشنهاد کرد که در ایران بماند، و گروگاسیوس در ایران ماندگار شد، و شاپور امکانات بسیار در اختیارش گذاشت.


دانلود دانلود